1. Жалпы ереже

1. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу жөніндегі әдістемелік ұсынымдар сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау және жою кезінде мемлекеттік органдардың, ұйымдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілерінің сапасын, толықтығын және бірыңғай тәсілін қамтамасыз етуге бағытталған қосалқы құрал болып табылады.

2. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу кезінде басшылыққа алу қажет:

1) Қазақстан Республикасының Конституциясы;

2) "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" Заңы;

3) Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізудің үлгілік қағидалары;

4) өзге де құқықтық актілермен қамтамасыз етіледі.

3. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдауды он сегіз айда бір реттен сиретпей жүргізу ұсынылады.

Сыбайлас жемқорлықтың жүйелі көріністері болған жағдайларда мемлекеттік орган, ұйым, квазимемлекеттік сектор субъектісі басшысының шешімі бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау Әдістемелік ұсынымдардың осы тармағының бірінші бөлігінде көрсетілген мерзімнен бұрын жүргізілуі мүмкін.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган талдау объектісінің қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау жүргізген жағдайда, сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдауды ол аяқталған күннен бастап 1 жыл өткен соң жүргізу ұсынылады.

2. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізуге дайындық

4. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізуге дайындық мыналарды қамтиды:

1) талдау объектісінің;

2) оны жүргізуге жауапты тұлға (тұлғалар) немесе бөлімше (бұдан әрі – уәкілетті тұлға);

3) талдау жүргізуге тартылатын өзге де тұлғалар;

3) талдау жүргізу мерзімдері;

4) талдау жүргізу үшін ақпарат көздерін жинауға және уәкілетті адамға беруге жауапты адамдарға қолданылмайды.;

5) уәкілетті тұлғаға ақпарат көздерін ұсыну мерзімдері;

6) өзге де ұйымдастырушылық мәселелер бойынша шешімдер қабылдайды.

6. Орталық мемлекеттік органның басшысы, әкім сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу туралы шешім қабылдаған жағдайда, мемлекеттік органның бүкіл жүйесінде талдау объектілерін және олардың әрқайсысында оны жүргізудің нақты мерзімдерін көрсете отырып, тиісті кесте жасалуы мүмкін.

7. Аумақтық бөлімшенің,мемлекеттік орган ведомствосының, жергілікті атқарушы органның басшысы сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу туралы шешім қабылдаған жағдайда, осындай шешім қабылдау туралы ақпарат, сондай-ақ талдау нәтижелері мемлекеттік органның орталық аппаратына немесе әкім аппаратына жіберіледі.

8. Квазимемлекеттік сектор субъектісінің басшысы еншілес және тәуелді ұйымдарда сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу туралы шешім қабылдаған жағдайда, ұйымдарды және олардың әрқайсысында оны жүргізудің нақты мерзімдерін көрсете отырып, тиісті кесте жасалуы мүмкін.

9. Квазимемлекеттік сектор субъектісінің еншілес және тәуелді ұйымының басшысы сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу туралы шешім қабылдаған жағдайда, осындай шешім қабылдау туралы ақпарат, сондай-ақ талдау нәтижелері квазимемлекеттік сектор субъектісінің орталық аппаратына жіберіледі.

10. Орталық мемлекеттік орган оның аумақтық бөлімшелерінің, ведомстволарының, олардың аумақтық бөлімшелерінің және ведомстволық бағынысты ұйымдарының қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау қорытындылары бойынша жұмысты үйлестіруді, ақпарат жинауды және қорытуды жүзеге асырады.

Нұр-сұлтан, Алматы және Шымкент қалалары мен облыс әкімдерінің аппараттары өз бөлімшелерінің қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін ішкі талдау қорытындылары бойынша ақпаратты үйлестіруді, жинауды және қорытуды жүзеге асырады.

Құрылтайшысы, қатысушысы немесе акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, ұлттық компаниялар олардың еншілес және тәуелді ұйымдарының қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін ішкі талдау қорытындылары бойынша жұмысты үйлестіруді, ақпаратты жинауды және қорытуды жүзеге асырады.

11. Мемлекеттік органдарда уәкілетті адамды ұйымдастыру-басқару қызметінің функцияларын іске асырмайтын және мемлекеттік орган басшысының тікелей бағынысындағы қызметкерлер немесе бөлімшелер қатарынан айқындау ұсынылады.

Квазимемлекеттік сектор субъектілерінде уәкілетті тұлғаны сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс-қызметтердің функцияларын орындайтын құрылымдық бөлімшелердің қызметкерлері қатарынан айқындау ұсынылады.

12. Талдау объектісі іске асыратын функциялардың санына және оның штат санына байланысты сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу үшін жұмыс тобы құрылуы мүмкін.

Жұмыс тобына талдау объектісінің құрылымдық бөлімшелерінің неғұрлым тәжірибелі қызметкерлерін (салалық заңнаманы қолданудың, ұйымдастыру-басқару қызметінің функцияларын іске асырудың практикалық тәжірибесі, сондай-ақ талдамалық қабілеттері бар), қоғам өкілдерін және өзге де сарапшыларды қосу ұсынылады.

Жұртшылықтың құрамын талдау объектісі (болған жағдайда) жанынан құрылған сыртқы сарапшылардың, ғылыми қоғамдастықтың, коммерциялық емес ұйымдардың, бизнес-қоғамдастықтардың, қоғамдық кеңестердің және "Адалдық алаңы" жобалау офистерінің және т. б. санын қалыптастыру ұсынылады.

13. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдауды 30 жұмыс күнінен аспайтын мерзімде жүргізу ұсынылады.

Осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген мерзімді 15 жұмыс күніне ұзарту ұсынылады.

Мемлекеттік орган, ұйым, квазимемлекеттік сектор субъектісі басшысының шешімінде белгіленген мерзімдерді сақтау мақсатында сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу жөніндегі іс-шаралар жоспарын (1-қосымша) әзірлеу ұсынылады.

Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу жөніндегі іс-шаралар жоспары жұмыс түрлерін, оларды орындау мерзімдерін және жауапты тұлғаларды айқындауды көздейді.

14. Қажет болған жағдайда уәкілетті адам және/немесе жұмыс тобының мүшелері салалық заңнаманы қолдану практикасын зерделеу және ұйымдастыру-басқару қызметінің функцияларын іске асыру үшін талдау объектілері бөлімшелерінің орналасқан жерлеріне бара алады.

3. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу

15. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу кезеңдері:

1) талдау объектісі туралы ақпаратты жинау және қорыту;

2) талдау объектісінің қызметін, оның ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметін реттейтін құқықтық актілерді және ішкі құжаттарды сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің болуына талдауды;

3) талдамалық анықтаманы дайындау және қол қою болып табылады.

3.1 Талдау объектісі туралы ақпаратты жинау және қорыту

16. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу үшін ақпарат көздері:

1) талдау объектісінің қызметін реттейтін құқықтық актілер мен ішкі құжаттар;

2) талдау объектісінің қызметі туралы статистикалық есептілік;

3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен алынған, талдау объектісінің қызметі туралы мемлекеттік және құқық қорғау органдарының ақпараттық жүйелерінің деректері;

4) талдау объектісіне қатысты мемлекеттік органдар бұрын жүргізген тексерулердің нәтижелері;

5) ішкі бақылау қызметтерінің бақылау іс-шараларының нәтижелері;

6) сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторингтің нәтижелері;

7) бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдар;

8) талдау объектісіне қатысты жеке және заңды тұлғалардың өтініштері;

9) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін талдау объектісінің лауазымды адамдарын жауаптылыққа тарту туралы мәліметтер, оның ішінде қылмыстық құқық бұзушылық және басқа да заң бұзушылықтар жасауға ықпал еткен мән-жайларды жою жөніндегі ұсынымдар;

10) талдау объектісі қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне қатысты сот органдарының шешімдері, қылмыстық істер фабулалары;

10) сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне бұрын жүргізілген сыртқы талдаудың нәтижелері;

11) сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне бұрын жүргізілген ішкі талдаудың нәтижелері;

12) талдау объектісінің қызметшілеріне, қызметкерлеріне сауалнама жүргізу нәтижелері;

13) Қазақстан Республикасының заңнамасымен ұсынылуына тыйым салынбаған өзге де мәліметтер.

Жинау және қорыту үшін талдау объектісінің қызметі туралы ақпарат, оның ішінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдаудың алдындағы 2 жылдағы есептік деректер және құқықтық статистика ұсынылады.

Ақпарат көздері шынайы және өзекті болуы тиіс.

Талдау объектісінің қызметі туралы есептерді талдау объектісінің оларды ұсынған құрылымдық бөлімшелері басшыларының қолдарымен куәландыру ұсынылады.

Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін талдау объектісінің лауазымды адамдарын жауапкершілікке тарту туралы мәліметтерді Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің, Жоғарғы Соттың сот актілері Банкінің деректерінен алу ұсынылады.

17. Уәкілетті тұлға мен жұмыс тобының мүшелеріне ашық қол жетімді емес ақпарат көздерін жинауды және ұсынуды талдау объектісінің осы ақпаратты иеленетін құрылымдық бөлімшелері жүзеге асырады.

Қайта ұйымдастыру нәтижесінде жаңадан құрылған мемлекеттік органның, ұйымның, квазимемлекеттік сектор субъектісінің қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізу кезінде бұрын жұмыс істеген мемлекеттік органның, ұйымның, квазимемлекеттік сектор субъектісінің қызметі туралы, оларға берілген функциялар бөлігінде ақпарат жинауды жүзеге асыру қажет.

18. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау және ұсынымдар әзірлеу үшін талдаудың әртүрлі әдістері, оның ішінде талдау объектісіндегі ақпаратты жинау және зерделеу, талдау объектісі қызметкерлерінің және өзге де сарапшылардың тәжірибесі мен танымдарын пайдалану, ұқсас немесе сабақтас салаларда, ұйымдарда, бизнес-процестерде, жобаларда сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша тәжірибені жинау және қорыту, сценарийлерді талдау және т. б. қолданылуы мүмкін.

Тәсіл	Мүмкін ақпарат көздері
Талдау объектісінде бар ақпаратты жинау және зерделеу Келесі факторларды ескере отырып: - бүгінгі таңда талдау объектісіндегі сыбайлас жемқорлық деңгейі қандай? - қандай бақылау, алдын алу тетіктері немесе оқыту бағдарламалары бар? - олар қаншалықты тиімді? - тиісті түрде белгіленген талаптар орындала ма?	Ішкі және сыртқы тексерулердің, тергеулер мен аудиттердің нәтижелері Талдау объектісі қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне қатысты сот органдарының шешімдері, қылмыстық істер фабулалары Талдау объектісінің қызметкерлеріне қатысты тәртіптік және өзге де шаралар Талдау объектісі қызметкерлерінің іс-әрекеттеріне шағымдар және өзге де кері байланыс Публикации в СМИ Правовые акты и иные документы, регулирующие действующие механизмы контроля рисков коррупции Иная информация БАҚ-тағы жарияланымдар Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін бақылаудың қолданыстағы тетіктерін реттейтін құқықтық актілер және өзге де құжаттар Басқа да ақпараттар
Талдау объектісі қызметкерлерінің және өзге де сарапшылардың тәжірибесі мен танымдарын пайдалану	Әңгімелесу, сұхбат Сұраулар, сауалнама Фокус-топтардағы талқылаулар
Ұқсас немесе сабақтас салаларда, ұйымдарда, бизнес-процестерде, жобаларда сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша тәжірибе ақпаратын жинау және қорыту	Ашық қолжетімді есептер Интернет-ресурсты зерделеу, тікелей консультациялар Зерттеулер, есептер
"Ал егер" талдау немесе белгілі бір тәуекелдер туындаған кезде ықтимал сценарийлерді талқылаудың басқа әдісі	Мимен шабуыл Фокус-топтардағы талқылаулар Талдау объектісі қызметінің жекелеген бағыттары бойынша мамандандырылған жұмыс топтарын қалыптастыру
Жағдайды модельдеу	Бизнес-процестерде "осал жерлерді" және ақпараттық жүйелердің техникалық кемшіліктерін анықтау үшін мемлекеттік қызметтер көрсету не халықпен байланысқа байланысты функцияларды орындау рәсімдерін практикалық байқаудан өткізу

3.2 талдау объектісінің қызметін, оның ұйымдастыру-басқару қызметін реттейтін құқықтық актілер мен ішкі құжаттарды сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің болуына талдау жасау

19. Осы бағыт бойынша жұмыстың толықтығы мен жүйелілігін қамтамасыз ету мақсатында бастапқы кезеңде талдау объектісінің қызметін реттейтін құқықтық актілер мен ішкі құжаттар тізбесін қалыптастыру ұсынылады.

Талдау объектісінің қызметін реттейтін құқықтық актілер мен ішкі құжаттар оларда сыбайлас жемқорлық сипатындағы нормалардың болуына тексеріледі.

Сыбайлас жемқорлық құқық нормалары заң техникасының қағидаларына сәйкес келуі және оларды бұзуы мүмкін (нормалардың сәйкессіздіктері).

20. Құқықтық актілер мен ішкі құжаттар басқа құқықтық актілермен және ішкі құжаттармен өзара байланыстары зерделенеді.

22. Нормалардың сыбайлас жемқорлықты бағалау оларды қолдану кезінде сыбайлас жемқорлық көріністерінің ықтималдығы тұрғысынан жүргізіледі.

23. Бағалау үшін келесі типтік факторлар қолданылады.

Құқықтық олқылық-құқықтық актіде немесе ішкі құжатта қандай да бір мәселені құқықтық реттеудің болмауы.

Реттеудегі құқықтық олқылықтың болу индикаторлары:

1) лауазымды тұлғаның және/немесе талдау объектісінің құзыретін регламенттейтін ережелердің болмауы, бұл заңсыз пайда алу мақсатында өкілеттіктерді өз бетінше айқындау мүмкіндігін тудырады;

2) әкімшілік рәсімнің жүргізілу барысына азаматтың немесе ұйымның ықпалын қамтамасыз ететін процестік тәртіп реттелмеген;

3) әкімшілік рәсімдерді жүргізу мерзімдері жоқ;

4) құқықтық акт немесе ішкі құжат талдау объектісі лауазымды адамының шешімдер қабылдау негіздері және тәртібі белгіленбеген;

5) талаптардың сақталмағаны үшін жауапкершілікті белгілейтін ережелердің болмауы, бұл олардың декларативті сипатына және іс жүзінде қолданудың мүмкін еместігіне алып келеді.

Құқықтық актілер мен ішкі құжаттар ережелерінің коллизиясы-белгілі бір не сабақтас құқықтық қатынастарды реттейтін жекелеген құқықтық актілер, ішкі құжаттар арасындағы алшақтықтар немесе қайшылықтар, сондай-ақ құқық қолдану қызметі және объект лауазымды адамдарының өз өкілеттіктерін талдауын жүзеге асыру процесінде туындайтын қайшылықтар.

Бір деңгейлі нормативтік құқықтық актілер арасында, әртүрлі деңгейдегі актілер арасында, сондай-ақ қоғамдық қатынастардың әртүрлі салаларын реттейтін актілер арасында қайшылықтар болуы мүмкін.

Құқықтық актілер немесе ішкі құжаттар ережелерінің коллизиясының индикаторлары:

1) заңда немесе ішкі құжатта белгіленген басым норманы таңдау қағидаларының болмауы;

2) басым норманы таңдау жауапкершілігі талдау объектісінің лауазымды адамына жүктеледі;

3) қатаң рәсімделген заңды жауапкершіліктен жалтару мүмкіндігі.

Құқықтық -лингвистикалық белгісіздік-заң техникасының логикалық және лингвистикалық ережелерін сақтамаудан туындаған толық сипатталмаған терминдерді, ұғымдарды, сөз тіркестерін немесе мағыналық (мазмұндық) сипаттағы тұжырымдарды қолдану.

Құқықтық-лингвистикалық белгісіздіктің индикаторлары:

1) түсініксіз немесе қос мағынасы бар және осылайша заңсыз түсіндіруге жол беретін ережедегі тұжырым;

2) бірдей құбылыстарды әртүрлі терминдермен белгілеу;

3) заңнамада пайдаланылмайтын, жоба мәтінінде тікелей анықталмаған/түсіндірілмеген және оларға бірыңғай және біркелкі мағына беретін кең, кеңінен қолданылмайтын терминдерді пайдалану.

Дискрециялық өкілеттіктердің кеңдігі-лауазымды тұлғаның және/немесе талдау объектісінің өкілеттігі, оның мазмұнынан осы өкілеттіктің шектерін анықтау мүмкін емес.

Кең дискрециялық өкілеттіктердің болу индикаторлары:

1) лауазымды адамдардың шешімдер қабылдауы немесе өзге де әкімшілік рәсімдерді орындауы үшін негіздердің болмауы немесе белгісіздігі;

2) лауазымды тұлғаның және/немесе талдау объектісінің шешімдердің бірнеше түрін қабылдау не шешім қабылдаудан бас тарту мүмкіндігі;

3) қабылданатын басқарушылық шешімді ынталандыру міндетінің болмауы;

4) шешім қабылдаудың белгілі бір мерзімдерінің болмауы, олардың кең ауқымы не мұндай мерзімнің болмауы;

5) лауазымды тұлғаның және/немесе талдау объектісінің белгіленген мерзімді уәжді негіздерсіз ұзарту немесе қысқарту мүмкіндігі;

6) лауазымды тұлғаның және/немесе талдау объектісінің өз қалауы бойынша жеке және заңды тұлғалармен құқықтық қатынастардың туындауына, олардың тиісті уәждемесіз өзгеруіне немесе тоқтатылуына бастамашылық жасау мүмкіндігі;

7) лауазымды тұлғалардың және/немесе талдау объектілерінің өкілеттіктерін қайталау;

8) өз қалауы бойынша заңнаманы орындамағаны үшін жауаптылықтың түрі мен мөлшерін айқындау мүмкіндігі;

9) лауазымды тұлғаның және/немесе объектінің құзыреті шеңберінде шешім қабылдау (мысалы, мемлекеттік қызметтер көрсету) үшін тізбеде көзделмеген қосымша құжаттарды сұрату мүмкіндігі.

Лауазымды адамдар міндетінің орнына құқықты белгілеу-лауазымды адамдардың азаматтар мен ұйымдарға қатысты іс-әрекеттер жасау мүмкіндігін диспозитивті белгілеу.

Міндеттеменің орнына құқықты белгілеу индикаторлары:

1) «құқылы», «мүмкін (жасай алады)»;

2) лауазымды адамдардың өз қалауы бойынша шешімдер қабылдауы үшін заңды негіздердің болуы;

3) органның (лауазымды адамның) бірдей негіздер болған кезде шешімдердің бірнеше түрін қабылдау мүмкіндігі.

Адамға тиесілі құқықты іске асыру үшін қойылатын жоғары талаптар – адамға тиесілі құқықты іске асыру үшін қойылатын, ақылға қонымды (қажетті) талаптар деңгейінен асатын және/немесе қойылуы заңнама нормаларымен негізделмеген талаптар. Әдетте, бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелі тіркеу, рұқсат беру және хабарлама жасау құқықтық қатынастарын, конкурстық рәсімдерді, азаматтар мен ұйымдарға санкциялар мен өзге де ықпал ету шараларын, оның ішінде құқықтарды шектеуге, айыруға, тоқтата тұруға байланысты шараларды қолдану кезінде байқалады;

Адамға тиесілі құқықты іске асыру үшін қойылатын талаптарды жоғарылату индикаторлары:

1) жеке және заңды тұлғаларға субъективті құқықтары мен бостандықтарын іске асыру кезінде заңмен негізделмеген қосымша міндеттерді жүктеу;

2) сақталуы Қазақстан Республикасының Конституциясында және заңдарында бекітілген құқықтар мен бостандықтарды шектейтін ауыртпалықты тыйым салулар мен шектеулер белгілеу жатады;

3) жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын шектейтін және/немесе оларды ұсыну заңнама нормаларымен негізделмеген өзге де талаптарды белгілеу болып табылады;

4) азаматтар мен ұйымдарға қойылатын белгіленбеген, орындалуы қиын талаптарды белгілеу жатады.

Артық әкімшілік кедергілердің болуы-орындалуы жеке және заңды тұлғалардың өз құқықтарын іске асыруы үшін қажет талаптарды белгілеу, олардан лауазымды тұлғалардың құқықты іске асырудан бас тарту, қызметті тоқтата тұру немесе жою не жауапкершілікке тарту өкілеттіктері туындайды.

Әкімшілік кедергілердің индикаторлары:

1) жеке және заңды тұлғаларға талдау объектісінде көрсетілген мәліметтердің болуына байланысты талап ету орынсыз құжаттарды, ақпаратты және басқа да деректерді ұсыну міндетін жүктеу не осы мәліметтерді талдау объектісі қажетті көздерден дербес талап етуге уәкілетті;

2) иемденіп алынған құқыққа сәйкес келмейтін белгілерге (кәсіптік, мүліктік, әлеуметтік) сәйкес келу міндеті;

3) оларды дереу ұсыну мүмкіндігі болған кезде мемлекеттік қызметтерді ұсынудың ұзақ мерзімдері (мысалы, егер талдау объектісінде автоматтандырылған ақпараттық жүйелер пайдаланылса);

4) егер мұндай тәртіп халықаралық актілерде не көрсетілген құжаттарды жіберу көзделетін басқа мемлекеттің заңнамасында көзделмесе, азаматтарға құжаттарды олар жүгінген мемлекеттік органда олардың түпнұсқалары мен көшірмелерін салыстыру мүмкіндігі болған кезде оларды басқа мемлекеттік органдарда нотариалды куәландыру және апостиль қою міндетін жүктеу; ;

5) белгілі бір қызмет түрімен айналысуға үміткер азаматтың нормативтік белгіленген біліктілік талаптарына (тиісті кәсіптік тәжірибесінің, біліктілігінің, еңбек өтілінің және т. б. болуы) сәйкестігіне қарамастан, олардың емтихандардан, тестілеуден, әңгімелесуден және т. б. өту қажеттілігін белгілеу жатады.

Функцияларды, міндеттерді, құқықтар мен жауапкершілікті тиісінше айқындамау

Функцияларды, міндеттерді, құқықтар мен жауапкершілікті тиісінше айқындамаудың индикаторлары:

1) құқықтық актінің немесе ішкі құжаттың мазмұнынан шешім қабылдауға жауапты лауазымды адамды анықтаудың мүмкін еместігі;

2) сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтың туындауына жол бермеуге мүмкіндік беретін шектеулер мен тыйымдар жоқ (мысалы, шешім қабылдауды басқа лауазымды адамға беруге, белгілі болған мәліметтерді жария етуге және т. б. тыйым салу);

3) лауазымдық міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін дербес жауаптылық белгіленбеуі;

4) лауазымды адамдардың міндеттері мен өкілеттіктерін орындауын бақылау рәсімі айқындалмаған.

Неғұрлым типтік сыбайлас жемқорлық факторларының тізбесі толық болып табылмайды.

24. Талдау объектісінің ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметі мынадай мәселелерді қамтиды:

1) қызметкерлер құрамын басқару;

2) мүдделер қақтығысын реттеу;

3) мемлекеттік қызметтерді көрсету;

4) рұқсат беру функцияларын іске асыру;

5) бақылау функцияларын іске асыру;

6) талдау объектісінің ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметінен туындайтын өзге де мәселелер.

25. Ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметте сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің болуын бағалау сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің (көріністерінің) неғұрлым типтік индикаторларының тізбесін қолдана отырып жүргізіледі.

Қызметкерді басқару бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) лауазымға іріктеу және тағайындау тәртібі мәселелерінің реттелмеуі;

2) конкурстық іріктеуді жүргізбей лауазымға тағайындау;

3) конкурстық іріктеуді ресми түрде өткізу, біліктілік талаптарына сәйкес келмейтін адамдарды жұмысқа қабылдау;

4) бос орынның болуы, біліктілік талаптары, қажетті құжаттар тізбесі, іріктеудің әртүрлі кезеңдеріне жіберілген тұлғалар туралы ақпаратты орналастырмау, уақтылы және/немесе толық орналастырмау;

5) іріктеу кезеңдерін өткізу мерзімдерінің болмауы (бос орын туралы хабарландыруды орналастыру, құжаттарды қабылдау, әңгімелесу, тестілеу және т. б.);

6) әңгімелесу және тестілеу өткізу үшін сұрақтарды қалыптастыру және қорғау тетігінің болмауы;

7) кандидаттар үшін әркелкі жағдайлар жасау;

8) кандидаттарды жұмысқа қабылдау туралы шешім қабылдайтын тұлғалардың мүдделер қақтығысын реттеу жөніндегі шараларды қамтамасыз етпеу;

9) конкурстық іріктеу жүргізбей қызметкерлерді лауазымға жоғарылату, өзге лауазымдарға ауыстыру;

10) талдау объектісі қызметкерлерінің жалақысы, көтермелеулері туралы ақпараттың жабықтығы;

11) тәртіптік жазалар алынбаған жағдайда жұмыскерлерді көтермелеу;

12) мерзімінен бұрын алынған тәртіптік жазалардың көптігі;

13) жұмыс нәтижелеріне қарамастан талдау объектісінің лауазымды адамдарының қалауы бойынша қызметкерлерді көтермелеу;

14) тәртіптік жазаларды тым қысқа мерзімде алып тастау;

15) заңнаманың бұзылуын, жеке немесе заңды тұлғалардың құқықтарын бұзуды немесе шектеуді жасаған немесе жол берген тұлғаларға тәртіптік сипаттағы шараларды қолданбау және т. б.

Мүдделер қақтығысын реттеу бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) мүдделер қақтығысын реттеу жөніндегі рәсімдерді реттейтін құжаттың (саясаттың) болмауы;

2) мүдделер қақтығысын мониторингтеу және реттеу жөніндегі функциялар жүктелген тұлғаның болмауы;

3) мүдделер қақтығысының мониторингі және оны реттеу бойынша шаралар қолданбау;

4) бір жағынан әкімшілік регламенттер, лауазымдық нұсқаулықтар және екінші жағынан жоспарлы көрсеткіштер арасында қайшылықтардың болуы;

5) реттеуші және бақылау функциялары арасындағы қайшылықтардың болуы;

6) талдау объектісі қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерін орындау кезіндегі мүдделер қақтығысы фактілері;

7) алқалы органдардың қызметін реттейтін құжаттарда мүдделер қақтығысын реттеу жөніндегі талаптардың болмауы.

Мемлекеттік қызмет көрсету бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) мемлекеттік қызметтер көрсетудің нақты процестерінің белгіленген талаптарға сәйкес келмеуі, оның ішінде қызметтер көрсету мерзімдерін бұзудың, құқықтық актілерде көзделмеген құжаттарды талап етудің жүйелі фактілері, қызметтер көрсету рәсімдері тәртібін бұзу фактілері;

2) мемлекеттік қызмет көрсету қағидаларында көзделген Жоғары тұрған нормативтік құқықтық актілердің нормаларына Қайшылықтар;

3) мемлекеттік қызметтер көрсету кезінде пайдаланылатын, белгіленген тәртіпті бұзуға әкеп соғатын ақпараттық жүйелердің тиісінше жұмыс істемеуі;

4) ақпараттық жүйелерді пайдалану кезінде мемлекеттік қызмет көрсету процестерін «қолмен» түзету мүмкіндігі;

5) құжаттарды қабылдау және мемлекеттік қызмет көрсету нәтижелерін тікелей көрсетілетін қызметті беруші арқылы беру;

6) жаңа құқықтық актіні бекітпей-ақ мемлекеттік қызметтер көрсету жөніндегі қағидаларды жоюға қою;

7) мемлекеттік қызмет көрсетуді реттейтін құқықтық актіні тым ұзақ қабылдау;

8) «жасырын» мемлекеттік қызметтер көрсету, «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» заңда белгіленген тәртіппен рұқсат беру құжаттарын немесе келісулерді беру.

Рұқсат беру функцияларын іске асыру мемлекеттік көрсетілетін қызметтер тізіліміне енгізілмеген рұқсат беру құжаттарын беруді, сараптамалар жүргізуді, құқық беруді, тіркеуді, келісуді қамтиды.

Рұқсат беру функцияларын іске асыру бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) рұқсат беру функцияларын іске асыру тәртібінің болмауы немесе ішінара реттелуі (қажетті құжаттар, көрсету нысаны, мерзімдері, нәтижесі, бас тарту негіздері және т.б.);

2) рұқсат беру функцияларын іске асырудың нақты рәсімдерінің құқықтық актілерде белгіленген талаптарға сәйкес келмеуі;

3) рұқсат беру функцияларын іске асыру кезінде пайдаланылатын, белгіленген тәртіпті бұзуға әкеп соғатын ақпараттық жүйелердің тиісінше жұмыс істемеуі;

4) ақпараттық жүйелерді пайдалану кезінде рұқсат беру функциялары процестерін «қолмен» түзету мүмкіндігі;

5) жеке және заңды тұлғалармен жеке байланыс.

Бақылау функцияларын іске асыру бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) бақылау іс-шараларын жүргізу мерзімдерін бұзудың жүйелі фактілері;

2) тізбесі құқықтық актілерде көзделмеген құжаттарды талап етудің жүйелі фактілері;

3) бақылау іс-шараларын жүргізу рәсімдерін бұзудың жүйелі фактілері;

4) бақылау іс-шараларын жүргізу кезінде пайдаланылатын, белгіленген тәртіпті бұзуға әкеп соғатын ақпараттық жүйелердің тиісінше жұмыс істемеуі;

5) Ақпараттық жүйелерді пайдалану кезінде бақылау іс-шараларының процестерін «қолмен» түзету мүмкіндігі;

6) тексеру іс-шараларын жүргізу мерзімдерінің, қамтылатын кезеңнің, бақылау іс-шараларын жүргізуге уәкілетті адамдардың өкілеттіктерінің, бақылау объектілерін іріктеу критерийлерінің, тексеру іс-шараларының нәтижелері бойынша шешім қабылдаудың, бақылау іс-шараларын тоқтата тұру немесе ұзарту рәсімдерінің болмауы не ішінара реттелуі;

7) бақылау объектілерін іріктеу кезінде тәуекелдерді басқару жүйесінің болмауы;

8) фото және бейнетіркеу бойынша талаптардың болмауы;

9) тексеру парағы талаптарының негізсіздігі;

10) жоғары тұрған органның тапсырмалары негізінде бақылау іс-шараларын жүргізу;

11) бланкілер мен нұсқамаларды белгіленбеген орындарда сақтау;

12) бланкілер мен нұсқамаларды есепке алуды жүргізуге жауапты адамдардың болмауы;

13) ведомстволық актілермен бланкілерді есепке алу бойынша тиісті регламенттеудің болмауы;

14) өңірлер, бұзушылықтар түрлері, қолданылатын санкциялар бөлінісінде бақылау іс-шараларын талдау бойынша жұмыстың болмауы немесе жеткіліксіздігі;

15) практикада проблемаларды анықтау және оларды жою жөнінде ұсыныстар әзірлеу жөніндегі шаралардың болмауы;

16) құқықтық статистика органдарымен салыстыру жүргізбеу;

17) мемлекеттік органның орталық аппараты, мемлекеттік сыңайлы сектор субъектісі тарапынан әдістемелік ұсынымдар, нұсқаулықтар, нұсқаулар жіберу, өзге де түсіндіру және оқыту іс-шараларын жүргізу және т. б. арқылы әдіснамалық сүйемелдеудің болмауы;

18) аумақтық департаменттердің, еншілес және тәуелді ұйымдардың Бақылау іс-шараларын жүргізуінің бірыңғай тәжірибесінің болмауы;

19) бақылау іс-шараларын жүргізген тұлғалардың бақылау объектілерінің өкілдерімен үлестес болу фактілері.

Талдау объектісінің ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметінен туындайтын өзге де мәселелер Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі жұмысты ұйымдастыруды, сондай-ақ талдау объектісі қызметінің жеке және заңды тұлғалармен өзара іс-қимылына байланысты мынадай бағыттарын қамтиды:

1) бюджеттік және қаржы қаражатын игеру және бөлу, оның ішінде субсидиялар, гранттар, сыйақылар, демеушілік көмек төлеу, мемлекеттік сатып алу және тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу;

2) салықтар мен өзге де төлемдерді жинау;

3) шарттар жасасу;

4) қызметтің ашықтығы мен жариялылығы.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша жұмысты ұйымдастыру бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі функциялар құзыретіне кіретін адамның немесе бөлімшенің болмауы;

2) сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жөніндегі іс-шаралар жоспарының, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі саясаттың болмауы;

3) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша түсіндіру және оқыту іс-шараларын талдау объектісінің қызметкерлері үшін жүргізбеу немесе жеткіліксіз жүргізу;

4) қызметкерлердің сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманың, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саясатының қолданыстағы талаптары туралы білімін тексеру жөніндегі іс-шараларды жүргізбеу;

5) талдау объектісі қызметкерлерінің мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдар болып табылатын, оларға теңестірілген адамдарға сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді қабылдамауы, толық немесе уақтылы қабылдамауы;

6) талдау объектісі қызметкерлерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді сақтамау фактілері;

7) талдау объектісінің қызметкерлерін сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тарту фактілері;

8) қызметкерлердің өздеріне белгілі сыбайлас жемқорлық фактілері туралы ақпаратты хабарлау тәсілдері мен арналарының (оның ішінде жасырын) болмауы;

9) сыбайлас жемқорлық фактілері туралы хабарлаған адамдарды заңсыз жазадан, жұмыстан шығарудан немесе өзге де қысым көрсету шараларынан қорғаудың құқықтық тетіктерінің болмауы;

10) талдау объектісінің қызметкерлеріне қатысты сыбайлас жемқорлық сипаттағы заңсыз іс-әрекеттер туралы жеке және заңды тұлғалардың, оның ішінде БАҚ-та шағымдары санының көп болуы.

Бюджет және қаржы қаражатын игеру және бөлу бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) бюджетті бекітетін алқалы органның болмауы немесе қаржы қаражатын игеру;

2) алқалы органның қызметін регламенттейтін құжаттың, оның ішінде мүдделер қақтығысын реттеу жөніндегі ережелердің, алқалы орган мүшелерінің дербес жауапкершілігінің болмауы;

3) есептілік түрлерінің, мониторинг тетіктерінің, бюджет және қаржы қаражатын игеру мен бөлу рәсімдеріне ішкі және сыртқы бақылаудың болмауы немесе әлсіз пысықталуы;

4) бюджеттік және қаржы қаражатын игеру бойынша есептілік түрлерінің болмауы немесе әлсіз пысықталуы;

5) тәуекелдерді басқару жүйесінің болмауы;

6) талдау объектісімен бюджеттік және қаржы қаражатының елеулі сомаларымен операция жасау кезінде ішкі аудит, ішкі бақылау жөніндегі функцияларды орындайтын бөлімшелердің болмауы;

7) алдыңғы 2 жылда талдау объектісі бюджет және қаржы қаражатының Елеулі сомаларымен операция жүргізген кезде аудит, ревизия және қаржылық бақылаудың өзге де шаралары жөніндегі іс-шаралардың болмауы;

8) бюджет және қаржы қаражатын жұмсаудың ашық еместігі, оның ішінде «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» Заңның 6-бабы 9-тармағының сақталмауы;

9) сатып алынатын тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің саны мен көлемінің олардың нақты қажеттілігіне (заттай нормаларға) сәйкес келмеуі;

10) тауар бірлігі бағасының негізсіз болуы;

11) тауарлардың жоспарланған құнының нарықтық құнына сәйкес келмеуі;

12) сатып алу жоспарының мемлекеттік сатып алу порталында уақтылы орналастырылмауы;

13) сатып алуды бәсекелес жеткізушіге қатысты техникалық ерекшеліктерде «қайрау» деп аталатын сипаттамалардың болуы;

14) мемлекеттік аудит органдары тарапынан камералдық бақылау нәтижелері бойынша сатып алуды қайта қарау немесе күшін жою фактілерінің болуы;

15) мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарын тексеру кезінде бұзушылықтарды анықтау фактілерінің болуы;

16) өнім берушінің тауарды жеткізу, жұмыстар мен қызметтер көрсету шартынан туындайтын міндеттемелерді уақтылы және сапалы орындауы;

17) жеткізу шартының талаптарын тиісінше орындамаған өнім берушілерге қатысты ден қою шараларын қабылдаудың уақтылығы мен толықтығы;

18) банктердің ағымдағы шоттарында уақытша бос ақша қаражатын орналастыру тәртібін, мониторингтің, бақылаудың тиісті шараларын және уәкілетті адамдардың дербес жауапкершілігін регламенттейтін бекітілген құжаттың болмауы.

Салықтарды және өзге де төлемдерді жинау бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) салықтарды және өзге де төлемдер мен алымдарды жинау жөніндегі қызметке байланысты әкімшілік рәсімдердің реттелмеуі;

2) талдау объектісі өкілдерінің және салықтар мен өзге де төлемдерді төлеушілердің жеке байланысы;

3) салықтарды төлеу және өзге де төлемдер бойынша міндеттемелерді орындау рәсімдерінің күрделілігі;

4) салықтарды және өзге де төлемдерді жинау кезінде пайдаланылатын ақпараттық жүйелердің тиісінше жұмыс істемеуі;

5) есептелген және нақты өндіріп алынған салықтардың, алымдар мен төлемдердің үлесі;

6) есептілік нысандарының және оған қоғамның және үкіметтік емес, қоғамдық ұйымдардың қол жеткізуінің болмауы.

Жеке және заңды тұлғалармен шарттар жасасу бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) шарттарда сыбайлас жемқорлыққа қарсы ескертпелердің болмауы;

2) осындай немесе неғұрлым тиімді талаптары бар өзге ұйымдардан ұсыныстар болған кезде бір ұйымдармен шарттарды бірнеше рет жасасу;

3) үлестес компаниялардың болуы, контрагенттің өзіне тән емес және әртүрлі бейінді жұмыстарды орындауы;

4) контрагентке айыппұл санкцияларының болмауы не азайтылуы;

5) шарттық міндеттемелер бұзылған жағдайда санкциялар қолданбау;

6) шартты орындау кезеңінде талаптарды елеулі түрде түзету;

7) шарттық міндеттемелерді бұзғаны үшін контрагентке уақтылы талап-арыз бермеуі;

8) контрагенттер шарттық міндеттемелерді бұзған кезде шағымдардан немесе сот талқылауларынан негізсіз бас тарту болып табылады;

9) талап қою-талап қою жұмысын жүргізу тәртібін реттейтін актілердің болмауы;

10) мүдделер қақтығысын және қосылуды болдырмау мақсатында контрагенттерді зерделеу жөніндегі жұмыс тетіктерінің болмауы.

Қызметтің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз ету бағыты бойынша сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің индикаторлары:

1) қоғамдық мүддені білдіретін объектінің қызметі туралы ақпаратты: сатып алу жоспарларын, бюджет және қаржы қаражатын игеруді, бақылау іс-шараларын жүргізу жоспарларын, жеке және заңды тұлғалармен өзара іс-қимыл жасау жөніндегі функцияларды реттейтін құқықтық актілер мен ішкі құжаттарды толық және уақтылы жарияламау;

2) «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» Заңның және «Мемлекеттік органдардың интернет-ресурстарын ақпараттық толықтыру қағидаларын және олардың мазмұнына қойылатын талаптарды бекіту туралы» Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2016 жылғы 28 қаңтардағы № 116 бұйрығының талаптарын сақтау.

3) қоғамдық мүддені білдіретін мәселелер бойынша шешімдер қабылдау рәсімдеріне жұртшылық өкілдерін тартпау: бюджет қаражатын, жылжымайтын мүлікті, жер учаскелерін бөлу, объектілерді пайдалануға қабылдау және т. б.

Ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметтегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің жоғарыда аталған тізбесі және олардың индикаторлары толық болып табылмайды.

3.3. Талдамалық анықтаманы дайындау және қол қою

26. Уәкілетті адам сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау жөніндегі жұмыстардың мерзімі аяқталғаннан кейін анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдері туралы ақпаратты және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою жөніндегі ұсынымдарды (бұдан әрі – ұсынымдар) қамтитын талдамалық анықтама жасайды.

27. Аналитикалық анықтаманың мәтіні нақты, қысқа және сонымен бірге түсінікті, ал ұсынылған материал сенімді және өзекті болуы керек.

Анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдері бойынша ескертулер мен қорытындылар оның атауы және саралау белгісінің (белгілерінің) қысқаша сипаттамасы көрсетіле отырып, нақты және заттық сипатта болуға тиіс.

28. Анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою жөніндегі ұсынымдар заңды, тиімді, орындалатын және талдау объектісінің қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелін болдырмауға бағытталған болуы тиіс.

Ұсынымдарда қалаулы нәтижеге қол жеткізу үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды іске асырудың ең жақсы және барынша ұтымды тәсілдері (құралдары) көрсетілуге тиіс.

Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жоюдың ең типтік шаралары:

- құқықтық актілерді немесе ішкі құжаттарды әзірлеу және қабылдау, оларға сыбайлас жемқорлық факторларын жоюға бағытталған өзгерістер мен толықтырулар енгізу;

- лауазымды тұлғалардың өкілеттіктерін нақтылау;

- объектінің қызметіне қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету;

- әкімшілік рәсімдерді оңтайландыру және автоматтандыру;

- рұқсат беру функцияларын іске асыру кезінде талдау объектісінің лауазымды адамдарының жеке және заңды тұлғалармен жеке байланысын болдырмау;

- өкілеттіктерді қайта бөлу, құрылымын өзгерту, құрылымдық бөлімшелерді біріктіру немесе тарату, штат санын оңтайландыру, артық басқару буындарын жою;

- әкімшілік шығындарды қысқарту;

- ақпараттық жүйені әзірлеу не қолданыстағы жүйені дамыту, сондай-ақ оны басқа мемлекеттік органдар мен ұйымдардың дерекқорларымен интеграциялау.

Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою жөніндегі жоғарыда аталған шаралар тізбесі толық болып табылмайды.

Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою және азайту өзге мемлекеттік органдар, ұйымдар, мемлекеттік сыңайлы сектор субъектілері тарапынан шаралар қабылдауды көздеген жағдайда, оларға тиісті хаттар жіберу, бірлескен іс-шаралар өткізу және т. б. ұсынылады.

Сондай-ақ көрсетілген жағдайларда проблемалық мәселелерді жоғары тұрған деңгейде қарауға бастамашылық ету мақсатында орталық мемлекеттік органдарға Президент Әкімшілігі мен Үкіметке хаттар жолдау ұсынылады.

29. Талдамалық анықтамаға қоса тіркеу ұсынылады:

1) талдау кезінде пайдаланылған құжаттардың көшірмелері (сот шешімдері, хаттамалар, тексеру актілері және т.б.);

2) тәуекелдер картасы;

3) интернет-беттердің скриншоттары;

4) слайдтар, инфографика және өзге де көрнекі материалдар.

30. Уәкілетті адам талдамалық анықтаманы жұмыс тобы мүшелерінің қарауына жібереді.

Жұмыс тобының мүшелері талдамалық анықтаманы мынадай мақсаттарда қарайды:

- оны толықтыру бойынша ұсыныстар енгізу;

- анықтамада келтірілген қорытындылар мен ұсынымдар бойынша нақтылаулар, тиісті негіздемелерді қоса бере отырып, қате деректер мен мәліметтерге түзетулер енгізу.

Талдау объектісінің талдау анықтамасын пысықтау жөніндегі ұсыныстары болмаған кезде уәкілетті адам оған қол қояды.

Жұмыс тобының мүшелері талдамалық анықтаманы пысықтау бойынша ұсыныстар мен негіздемелер енгізген жағдайда, уәкілетті адам оларды негізділігі, практикаға бағдарлануы және анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою үшін жеткіліктілігі тұрғысынан қарайды.

Қажет болған кезде талдамалық анықтаманы, оны пысықтау жөніндегі ұсыныстар мен негіздемелерді талқылау үшін уәкілетті адам жұмыс тобы мүшелерінің қатысуымен кеңес ұйымдастыра алады.

Уәкілетті адам жұмыс тобы мүшелерінің ұсыныстарын қарау қорытындылары бойынша мынадай іс-қимылдардың бірін қабылдайды:

1) талдамалы анықтаманы пысықтайды және қол қояды;

2) Талдамалық анықтамаға оны пысықтамай қол қояды.

31. Талдамалық анықтамаға мемлекеттік орган, ұйым, мемлекеттік сыңайлы сектор субъектісі басшысының шешімінде белгіленген мерзімдерде қол қойылуға жатады.

Талдамалық анықтаманы мемлекеттік органның, ұйымның, мемлекеттік сыңайлы сектор субъектісінің бірінші басшысына қарау және шаралар қабылдау үшін талдамалық анықтамаға қол қойылған күннен бастап 5 жұмыс күнінен кешіктірмей енгізу ұсынылады.

Талдамалық анықтама құпиялылық режимінің, қызметтік, коммерциялық немесе Қазақстан Республикасының заңымен қорғалатын өзге де құпияның қамтамасыз етілуін ескере отырып, мемлекеттік органның, ұйымның, квазимемлекеттік сектор субъектісінің интернет-ресурсында орналастырылады.

4. Анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін бағалау

32. Анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін бағалау процесі талдау объектісіндегі сыбайлас жемқорлық деңгейіне теріс әсер етуі мүмкін неғұрлым маңызды тәуекелдерді анықтау мақсатында жүргізіледі.

Тәуекелдер олардың пайда болуы мен әсер ету ықтималдығы немесе жиілігі тұрғысынан бағаланады.

Тәуекел деңгейін есептеу мынадай түрде жүргізіледі:

Тәуекел деңгейі = ықтималдық * әсер

Тәуекелдер деңгейін есептеуді уәкілетті адам және жұмыс тобының мүшелері жүргізеді.

Тәуекелдерді есептеуге талдау объектісінің құрылымдық бөлімшелері де тартылуы мүмкін.

Тәуекелдердің ықтималдығын бағалау критерийлері

Балл	Мәні	Іске асыру жиілігі	Іске асыру ықтималдығы
1	Өте сирек	Талдау объектісінің қызметінде соңғы 5 жылда тіркелген бірлі-жарым оқиғалар.	Оқиға өте сирек жағдайларда немесе 1% - ға дейін жүзеге асырылуы мүмкін.
2	Сирек	Соңғы 2 жыл ішінде талдау объектісінің қызметінде аз белгілі немесе тіркелген оқиғалар.	Оқиға сирек жағдайларда немесе 1% - дан 10% - ға дейін іске асырылуы мүмкін.
3	Кейде	Оқиға талдау объектісінің қызметінде соңғы жыл ішінде тіркелді.	Тәуекелді іске асыру ықтималдығы 11% - дан 25% - ға дейін.
4	Жиі	Оқиға талдау объектісінің қызметінде соңғы алты ай ішінде тіркелді.	Тәуекелді іске асыру ықтималдығы 26% - дан 50% - ға дейін.
5	Өте жиі	Оқиға соңғы алты ай ішінде бірнеше рет тіркелді.	Іс-шараны жүзеге асыру ықтималдығы 50% - дан 100% - ға дейін өте жоғары.

Тәуекелдердің әсерін бағалау критерийлері

Балл	Әсер ету дәрежесі	Салдардың жалпы сипаттамасы	Келісімді/Талаптарды сақтау
1	Елеусіз	Тәуекел іске асырылған жағдайда қандай да бір теріс салдардың болмауы	Реттеушілік талаптардың болмашы бұзылуы, талдау объектісінің қызметкерлерін әкімшілік және/немесе өзге де жауапкершілікке тарту үшін негіздердің болмауы талдау объектісіне қатысты айыппұлдардың, өсімпұлдардың, тұрақсыздық айыбының және басқа да қаржылық бұзушылықтардың болмауы. Жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін бұзудың болмауы.
2	Елеулі	Тәуекелді іске асырудан болған салдарлар елеусіз	Реттеушілік талаптардың аз бұзылуы. Талдау объектісінің жұмыскерлерінен айыппұлдарды өндіріп алу мүмкіндігі туралы ескертулер. айыппұлдарды, өсімпұлдарды, тұрақсыздық айыбын өндіріп алу мүмкіндігі туралы ескерту алу және талдау объектісіне қатысты басқа да қаржылық бұзушылықтарды анықтау.
3	Үлкен	Тәуекелді іске асырудың салдары айтарлықтай, бірақ толығымен түзетілуі мүмкін	Айыппұлдардың, өсімпұлдардың, тұрақсыздық айыбының және басқа да қаржылық бұзушылықтардың туындауына әкеп соғуы мүмкін реттеуші талаптарды бірнеше рет бұзу. Талдау объектілері қызметкерлерінен айыппұлдарды өндіріп алу. Жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерінің бұзылуы.
4	Сыни	Тәуекелді іске асырудың салдары өте маңызды, бірақ белгілі бір дәрежеде түзетілуі мүмкін	Реттеуші талаптардың елеулі бұзылуы, соның салдарынан талдау объектісі айыппұлдарды, өсімпұлдарды, тұрақсыздық айыбын және т.б. төлеуге міндетті, талдау объектісінің қызметкерлерін әкімшілік немесе қылмыстық жауапкершілікке тарту. Жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін бұзу.
5	Апатты	Тәуекелді іске асырудың салдары өте маңызды және оны түзету мүмкін емес. Тәуекелдің өтелмейтін салдары бар.	Ірі айыппұлдарға, өсімпұлдарға, тұрақсыздық айыбына және өзге де төлемдерге, сондай-ақ берілген лицензияларды қайтарып алуға (болған жағдайда) әкеп соққан реттеушілік талаптардың шектен тыс бұзылуы немесе бірнеше қаржылық бұзушылықтар. Қызметкерлерді әкімшілік/қылмыстық және/немесе өзге де жауапкершілікке бірнеше рет тарту. Жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін бұзу.

33. Тәуекелдердібағалауқорытындыларыбойыншаберілгенбалдарталдауобъектісініңтәуекелдеркартасынжасауүшіннегізболыптабылады.

Тәуекелдеркартасыталдауобъектісініңанықталғансыбайласжемқорлықтәуекелдерінеұшырауыныңграфикалықбейнесінбілдіреді.

Тәуекелдеркартасыәртүрлітүстерменбөлінгенбірнешебөліккебөлінеді:

Қызылаймақ-талдауобъектісіүшінқауіптіжәне/немесеапаттыболыптабылатынқауіптер, оларбасталудыңжоғарыықтималдығынабайланыстынемесеталдауобъектісіндегісыбайласжемқорлықдеңгейінеәсеретуімүмкінсалдардыңелеуліәлеуетінебайланыстынемесеекіфакторғабайланысты;

Қызғылтсарыаймақ-талдауобъектісіндегісыбайласжемқорлықдеңгейініңжоғарыықтималдығынемесеүлкенықтималәсерібарқауіптер;

Сарыаймақ-талдауобъектісіндегісыбайласжемқорлықдеңгейінеорташаықтималдығынемесеорташаықтималәсерібартәуекелдер;

Жасылаймақ-туындауықтималдығытөменжәне (немесе) талдауобъектісіндесыбайласжемқорлықдеңгейінеелеуліәсеретпейтінтәуекелдер.

ЫҚТИМАЛДЫҚ

Талдауобъектісініңтәуекелдеркартасыәрбіртәуекелдіңсалыстырмалымаңыздылығынбағалауға (басқатәуекелдерменсалыстырғанда), сондай-ақтүйіндіболыптабылатынжәнебасымтәртіппеншараларқабылдаудыталапететінжәнеқажетболғанжағдайдаадамижәнеқаржыресурстарыныңбөлінуінқамтамасызететінтәуекелдердібөліпкөрсетугемүмкіндікбереді.

5. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою және азайту

5.1 Анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу

34. Уәкілеттіадамталдауобъектісініңқұрылымдықбөлімшелеріменбірлесіп, талдамалықанықтамағақолқойылғанкүнненбастап 10 жұмыскүніішіндесыбайласжемқорлықтәуекелдерінішкіталдаунәтижелерібойыншаанықталғансыбайласжемқорлыққұқықбұзушылықтаржасауғаықпалететінсебептерменжағдайлардыжоюжөніндегііс – шараларжоспарын (бұданәрі-іс-шараларжоспары, 3-қосымша) әзірлеуіқажет.

35. Іс-шараларнақтысипаттаболуыжәнеанықталғансыбайласжемқорлықтәуекелдерінжоюүшінжеткіліктіболуытиіс.

Іс-шаралардыорындаумерзімдеріорындыболуғажәне 1 жылданаспауғатиіс.

Заңнамалықактілергеөзгерістерментолықтыруларенгізугенежаңасынәзірлеугебайланыстыіс-шаралардыіскеасырумерзімдеріолардыңзаңшығаруқызметініңқағидаларынегізгеалынаотырыпанықталады.

Ақпараттықжүйеніәзірлеугебайланыстыіс-шаралардыіскеасырумерзімдеріолардыңбюджеттікжоспарлаурәсімдерінегізгеалынаотырыпанықталады.

36. Іс-шараларжоспарынмемлекеттікорганның, ұйымның, мемлекеттіксыңайлысекторсубъектісініңбасшысыбекітеді.

5.2 Ұсынымдарды орындау мониторингі

37. Ұсынымдардыорындаумониторингін (бұданәрі-мониторинг) уәкілеттітұлғаталдамалықанықтамағақолқойылғанкүнненбастап 1 жылішіндежүргізуұсынылады.

38. Талдауобъектісініңқұрылымдықбөлімшелеріталдамалықанықтамағақолқойылғанкүнненбастаптоқсансайынесептікезеңненкейінгіайдың 5-күніненкешіктірмейуәкілеттітұлғағаұсынымдардыңорындалубарысытуралыақпаратты (4-қосымша) жәнерастайтынқұжаттардыжіберуіқажет.

39. Уәкілеттіадамұсынымдардың, растайтынқұжаттардыңорындалубарысытуралыақпараткеліптүскенкүнненбастап 5 жұмыскүніішіндеолардықарап, ұсынымдардыңорындалумониторингініңнәтижелерінқалыптастыруықажет (5-қосымша).

Талдауобъектісініңақпаратынқарауқорытындыларыбойыншаұсынымдардыңорындалумәртебесіайқындалады.

Ұсыныміс-шараларжоспарындакөрсетілгенаяқтаунысанынасәйкесіс-шараныорындауарқылыанықталғансыбайласжемқорлықтәуекеліжойылғанжағдайдатолықкөлемдеорындалдыдептанылады.

Ұсыныміс-шараларжоспарындакөрсетілгенаяқтаунысанынасәйкесіс-шаранытолықкөлемдеорындамаусалдарынананықталғансыбайласжемқорлықтәуекеліелеусіздәрежедежойылмағаннемесеазайтылғанжағдайдаішінараорындалдыдептанылады.

Ұсыныміс-шараларжоспарыныңтармағынорындаужөніндегішаралардықабылдамаусалдарынананықталғансыбайласжемқорлықтәуекеліжойылмағаннемесебарыншаазайтылғанжағдайдаорындалмағандептанылады.

Іс-шараныобъективтісебептербойыншаорындаумүмкінболмағаннемесеорынсызболғанжағдайда (заңнамадағыөзгерістер, заңдытұлғанықайтаұйымдастырунемесетарату, функциялардыберужәнет.б.) ұсынымөзектілігінжоғалттыдептанылады.

Ұсынымдардыорындаумониторингініңнәтижелерімемлекеттікорганның, ұйымныңжәнеквазимемлекеттіксекторсубъектісініңбасшысынаенгізіледі, сондай-ақталдауобъектісініңқұрылымдықбөлімшелерінежіберіледі.

40. Талдауобъектісіұсынымдардыорындамағаннемесетолықорындамағанжағдайда, уәкілеттітұлғаденқоюшараларынқабылдауүшінталдауобъектісініңқызметінежетекшілікететінмемлекеттікорганның, ұйымныңжәнемемлекеттіксыңайлысекторсубъектісініңбасшысынатиістіақпараттыенгізеді.

Талдауобъектісіобъективтісебептербойыншаіс-шараларжоспарыбекітілгенкүнненбастапбіржылөткенсоңұсынымдардыорындамағаннемесетолықорындамағанжағдайда, уәкілеттітұлғамониторингтіолартүпкіліктіорындалғанғадейінжалғастырады.

Іс-шараларжоспарымониторингініңнәтижелерітуралыақпараттымемлекеттікорганның, ұйымның, мемлекеттіксыңайлысекторсубъектісініңинтернет-ресурсындаорналастыруқажет.